Pearl Heinemans
Onlangs sprak ik met Joost van der Meer, voormalig vrijwilliger en later medewerker bij Wemos in de begintijd van de organisatie. Hij vertelde over de Gouden Gier, een prijs die Wemos in 1983 uitreikte aan het farmaceutisch bedrijf Organon. Het was echter geen prijs om trots op te zijn…
Wat is je connectie met Wemos?
Wemos is het begin van alles wat ik nu doe. In de begintijd van Wemos studeerde ik (tropen)geneeskunde. Wemos was belangrijk voor mij omdat ik me bezighield met allerlei vragen, zoals of het zinvol was om als arts te werken in lage- en middeninkomenslanden. Ook verdiepte ik me destijds in de misstanden van de farmaceutische industrie.
Sinds 2012 ben ik werkzaam als public health consultant. Ik geef advies aan overheden, Verenigde Naties-organisaties en non-profits die werken op het gebied van HIV, aids en tuberculose.
In de beginjaren heeft Wemos de Gouden Gier uitgereikt. Kun je daar iets over vertellen?
Tijdens een vergadering met Health Action International (HAI) hadden we een discussie over de houding van de Amerikaanse farmaceutische industrie in Mexico en Latijns-Amerika. Andrew Herxheimer van HAI zei daarover: ’The American eagle turns into a vulture when crossing the Rio Grande’ [red.: riviergrens tussen Mexico en de Verenigde Staten]. Dit was de inspiratie voor de Gouden Gier.
Wat was het idee daarachter?
De aanleiding was het gedrag van het in Nederland gevestigd farmaceutisch bedrijf Organon in Bangladesh. Ze hadden Orgabolin op de markt gebracht – een anabole steroïde – die ze in Bangladesh en Kenia adverteerden als effectief middel tegen ondervoeding bij kinderen. Hiervoor was echter geen medisch bewijs. Nadat hier kritiek op was komen, beloofde Organon deze claim terug te trekken. Toen dit echter uitbleef, vonden we dat we een stunt moesten verzinnen om hier publiciteit voor te creëren. Organon adverteerde ook met een controversieel plaatje (zie onder), dat we als bewijsmateriaal hadden verzameld. We hadden de pers al eerder getrokken met berichten over Organon; in principe was dit geen nieuws. Vandaar dat we een publieke stunt moesten bedenken, om hier opnieuw aandacht voor te vragen.
Een ludieke actie met serieuze bedoelingen, zo te horen! En de prijs, of trofee zelf – was dat ook werkelijk een gouden gier?
Jazeker! Mijn vriendin (nu mijn vrouw) was keramiste en ik heb toen in haar atelier een gier van keramiek gemaakt. Dit hebben we in een gouden kleur geverfd.
Vertel eens iets over de uitreiking.
We hebben de Gouden Gier uitgereikt op een persconferentie. In feite was de conferentie bedoeld voor de lancering van een andere publicatie, waarvoor Organon ook was uitgenodigd. Organon werd dus onaangenaam verrast door ons. De directeur en hoofd PR waren wel sportief genoeg om ‘m in ontvangst te nemen. Dit gaf dan ook aan dat ze dit toch wel belangrijk vonden.
Joost van der Meer bij de uitreiking van de Gouden Gier aan Organon.
En heeft deze stunt uiteindelijk effect gehad op Organon of haar beleid?
De stunt werd opgepikt door journalisten en kranten. Verder heeft Wemos toen een klacht ingediend bij de koepelorganisatie van farmaceutische bedrijven, Nefarma, waar Organon lid van was vanwege de schending van de eigen gedragscode. De boodschap van de Gouden Gier was namelijk dat de vrijwillige gedragscodes, zowel die van de Nederlandse farmaceutische industrie als die van de internationale industrie, onvoldoende zijn.
Onze klacht werd gehonoreerd. Echter diende het bedrijf op haar beurt een klacht in tegen Wemos, omdat we geen hoor- en wederhoor zouden toepassen. Maar als Wemos wilden we een misstand aan de kaak stellen, en indertijd wilden we niet, zoals journalisten te werk gaan, een rapportage maken – dan doe je hoor- en wederhoor; dat was dan ook ons tegenargument.
De stunt maakte dus wel het een en ander los. Was dit geen reden om meer van zulke acties te bedenken?
Nee, de Gouden Gier was een eenmalige actie. Hoewel er genoeg andere bedrijven waren die onethisch handelden in lage- en middeninkomenslanden, hadden wij als Nederlandse groep maar beperkt bereik. Er zijn maar een paar Nederlandse farmaceutische bedrijven, en destijds was Organon het grootste internationaal werkende farmabedrijf in Nederland. En als je als Nederlandse actiegroep een ander bedrijf op de korrel neemt, dan zeggen ze hier vaak iets in de trant van: ‘Dan moet je bij ons hoofdkantoor in Londen zijn.’ Vandaar onze voorkeur om een Nederlands bedrijf aan de kaak te stellen. Die kun je beter ter verantwoording roepen, en die kun je beter verbinden aan het Nederlands parlement. Hoewel we er ook al gauw achterkwamen dat we zeker ook op Europees vlak actie konden voeren. Dat was voor ons de volgende stap!
Wemos bestaat nu 40 jaar. Zou het uitreiken van een Gouden Gier anno 2019 nog effectief zijn?
Ik weet niet of de industrie zou komen opdagen om ‘m in ontvangst te nemen. Maar de nominatie van een industrie zou nog best wel eens kunnen werken. Je hebt tegenwoordig bijvoorbeeld ‘de slechtste reclames’, of meer van dat soort ludieke acties. Social media zou daarbij natuurlijk ook helpen.
Wemos zet zich inmiddels in voor het bereiken van de Duurzame Gezondheidsdoelen (SDG’s) en Universal Health Coverage. Welke rol zou Wemos daarin moeten spelen?
Regeringen moeten beseffen hoe belangrijk gezondheid is voor mensen – ook voor hun eigen inwoners, en voor hun eigen belang. Maar er moet politieke wil zijn van de overheid om gezondheid op politiek hoge plaats te zetten. De reden? Geld, kapitaal, en economisch beleid zijn belangrijk(er). Daarom denk ik ook dat maatschappelijke organisaties zoals Wemos belangrijk zijn om politieke druk op te bouwen. Met goede acties, effectieve lobby en sterke campagnes kun je ervoor zorgen dat wat de overheid niet kan realiseren, zoals gelijke toegang tot zorg, toch gebeurt. Gezondheidszorg is vaak niet de hoogste prioriteit, laat staan toegang tot gezondheidszorg voor de mensen die dat het meest nodig hebben – de zwakkeren onder ons. Zij hebben vaak een hogere ziektelast, maar een kleinere stem. We moeten dat rechttrekken.
